Najważniejsze zwyczaje wielkanocne w Polsce – lista TOP tradycji!

Wielkanoc jest najważniejszym świętem chrześcijańskim, które wiąże się z wieloma tradycjami. Część z nich powoli zanika, ale inne przetrwały do dziś. Dowiedz się, jakie są zwyczaje wielkanocne w Polsce. Sprawdź, czy znasz je wszystkie.

O czym przeczytasz w artykule?

• Wielkanocne zwyczaje w Polsce: Niedziela Palmowa
• Koszyczek wielkanocny – jedna z najważniejszych tradycji wielkanocnych
• Tradycje wielkanocne: malowanie jajek
• Palenie Judasza – zwyczaj, który zanika
• Krakowskie tradycje wielkanocne
• Zwyczaje wielkanocne w Polsce: śmigus-dyngus
• Tradycje i zwyczaje wielkanocne w Polsce: kawalkada

Wielkanocne zwyczaje w Polsce: Niedziela Palmowa

Niektóre zwyczaje wielkanocne w Polsce są wciąż żywe, a jednym z nich jest zdecydowanie Niedziela Palmowa, która rozpoczyna Wielki Tydzień. To ruchome święto określano kiedyś inaczej – niedziela była wierzbna lub kwietna. Niedziela ma być rozpoczęciem przygotowań duchowych do świąt – to właśnie wtedy jest czas na wyciszenie się i przeżywanie męki Chrystusa.

Niedziela Palmowa została ustanowiona na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy. Tego dnia wierni zanoszą do kościoła palemki będące symbolem odradzającego się życia. Kiedyś palemki wykonywano samodzielnie – wykorzystywano w tym celu suszone zioła, gałązki wierzby oraz kwiaty. Dzisiaj raczej wybierane są te ze sklepu.

W niektórych miejscach w Polsce wciąż żywy pozostaje zwyczaj samodzielnego wykonywania palemek. Przykładowo w Lipnicy Murowanej na Małopolsce odbywają się konkursy na pięknie wykonaną i najdłuższą palmę. Niektóre z przygotowanych propozycji mają nawet ponad 22 metry wysokości.

Niedziela Palmowa:

• Kiedyś określano ją wierzbną lub kwietną.
• Święto jest w Polsce obchodzone od średniowiecza, a ustanowione zostało na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy.
• Kiedyś palemki wykonywano samodzielnie, na przykład z kwiatów i gałązek wierzby.
• Obecnie w niektórych regionach wciąż robi się palemki samodzielnie na potrzeby konkursu – w Lipnicy Murowanej na Małopolsce przygotowywane są palemki, które mają nawet 22 metry wysokości.

Koszyczek wielkanocny – jedna z najważniejszych tradycji wielkanocnych

Wciąż żywe zwyczaje wielkanocne w Polsce wiążą się ze święceniem pokarmów. W Wielką Sobotę wierni udają się do kościoła z koszyczkiem wypełnionym symbolicznej wielkości produktami. Zawartość święconki może się różnić w zależności od regionu, jednak najczęściej znajdują się tam jajka, chleb, kiełbasa lub wędlina i sól.

W koszyczku wielkanocnym nie brakuje również baranka – może być wykonany z masła lub cukru. Po poświęceniu pokarmy z koszyczka są zjadane na wielkanocne śniadanie. Zaczyna się ono często od dzielenia się jajkiem, co przypomina bożonarodzeniowy zwyczaj łamania się opłatkiem.

• Święcenie pokarmów odbywa się w Wielką Sobotę. W koszyczku znajdują się różne produkty w zależności od regionu, jednak najczęściej w święconce są jajka, kiełbasa, sól oraz baranek wykonany z masła lub cukru.

Tradycje wielkanocne: malowanie jajek

Chodzenie z palemką do kościoła czy święcenie pokarmów to tylko niektóre tradycje wielkanocne, które zachowały się w Polsce. Kolejnym zwyczajem jest malowanie jajek. Tradycja ta narodziła się w Persji, jednak ma swoją długą historię również w Polsce.

Malowane jajka określa się pisankami, jednak istnieje wiele innych nazw, które są stosowane w zależności od regionu oraz sposobu ozdabiania. W północnej części Polski określa się je kraszankami. Nazwa ta pochodzi od słowa „krasić”, które oznacza „barwić”. Kraszanki są gotowane w barwnym wywarze – kiedyś kolory uzyskiwano przy pomocy naturalnych barwników, na przykład łupin orzecha włoskiego lub soku z buraka.

W Łowickiem i Krakowskiem jajka są określane jako nalepianki. Do ich wykonania wykorzystuje się kolorowe wycinanki z papieru. Wydmuszki spotykane w województwie mazowieckim są określane oklejankami – ozdabia się je płatkami bzu, skrawkami tkanin oraz papieru.

Malowanie jajek:

• Pomalowane jajka określa się pisankami, jednak w zależności od rodzaju ozdób oraz regionu przyjmują one też inne nazwy.
• Kraszanki – pochodzą z północnej części Europy, a barwione są w naturalnym wywarze.
• Nalepianki – są ozdabiane wielobarwnymi wycinankami z papieru.
• Oklejanki – popularne w województwie mazowieckim. Jajka ozdabia się skrawkami papieru i tkanin oraz płatkami bzu.

Palenie Judasza – zwyczaj, który zanika

Niektóre tradycje i zwyczaje wielkanocne w Polsce zanikają. Przykładem jest palenie Judasza, które uznane zostało przez badaczy za schrystianizowaną wersję popularnego, pogańskiego obrzędu topienia marzanny. Zwyczaj ten był szczególnie rozpowszechniony w Małopolsce, a obecnie zachował się w okolicach Przemyśla.

Palenie Judasza odbywa się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Kukłę Judasza wiesza się wtedy na drzewie w pobliżu kościoła, natomiast pod drzewem układa się 30 drewnianych pałek, które symbolizują 30 srebrników. Po południu kukłę niesie się pod bramę kościoła, gdzie odbywa się sąd, a po wyroku zebrani okładają kukłę kijami. Następnie niosą ją nad rzekę, a tam podpalają i wyrzucają do wody.

Zwyczaj ten był praktykowany nie tylko w Polsce, lecz także w Hiszpanii, Niemczech czy Portugalii. Tradycja palenia Judasza była też znana poza granicami Europy. Zwyczaj praktykowano między innymi w Meksyku, Brazylii czy Urugwaju.

Palenie Judasza:

• Przypomina pogańskie topienie marzanny.
• Kukła najpierw wisi przez noc na drzewie, następnego dnia odbywa się sąd, a później kukła jest bita kijami, podpalona i utopiona w rzece.
• Zwyczaj był znany również w Hiszpanii czy Portugalii, a także poza granicami Europy, na przykład w Meksyku.

Krakowskie tradycje wielkanocne

Tradycje i zwyczaje wielkanocne w Polsce zależą w dużej mierze od regionu. W Krakowie i okolicach obchodziło się między innymi pucheroki. Obecnie ten zwyczaj pozostaje widoczny w podkrakowskich wsiach, na przykład Bibicach, Trojanowicach czy Modlnicy. W Niedzielę Palmową można tam zobaczyć barwnie poprzebieranych chłopców, którzy śpiewają zabawne piosenki i zbierają datki. Zwyczaj ten nawiązuje do dawnych zabaw krakowskich żaków.

W Krakowie jest jeszcze jeden ciekawy zwyczaj – to festyn, który określa się rękawką. Nazwa pochodzi od kopca. Legenda głosi, że ziemię na niego noszono gołymi rękoma – stąd właśnie wzięła się nazwa kopca. Festyn ten odbywa się we wtorek po Wielkanocy. Organizowane są konkursy oraz występy artystyczne.

Krakowskie tradycje wielkanocne:

• Pucheroki – zwyczaj nawiązuje do dawnych zabaw krakowskich żaków. W czasie Niedzieli Palmowej kolorowo ubrani chłopcy śpiewają i zbierają datki.
• Rękawka – festyn, podczas którego organizowane są konkursy i występy artystyczne.

Zwyczaje wielkanocne w Polsce: śmigus-dyngus

Poniedziałek Wielkanocny wielu osobom – zwłaszcza dzieciom – kojarzy się z polewaniem innych osób wodą. Zwyczaj ten wywodzi się z praktyk pogańskich, a symbolizuje odrodzenie i budzenie się przyrody na wiosnę.

Obecnie w Polsce lany poniedziałek określa się jako śmigus-dyngus. Co ciekawe, kiedyś były to dwie odrębne tradycje. Śmigus polegał na delikatnym smaganiu przez chłopców napotkanych dziewcząt po łydkach. Dyngus natomiast dawał możliwość wykupienia się od kolejnego polewania przy pomocy pisanek.

Zwyczajem wielkanocnym pochodzącym ze Śląska jest Śmiergust. To tradycja, która polega na polewaniu wodą panien na wydaniu przez młodzieńców. Zwyczaj odbywa się w lany poniedziałek. Tradycja jest wciąż żywa w Wilamowicach – to miasto położone w województwie śląskim. Chłopcy, którzy mają za zadanie polewać dziewczęta, wyróżniają się barwnymi strojami.

Śmigus-dyngus:

• Wywodzi się z praktyk pogańskich, gdzie symbolizował przebudzenie się przyrody na wiosnę.
• Śmigus i dyngus były kiedyś odrębnymi tradycjami – śmigus polegał na delikatnym smaganiu dziewcząt gałązkami wierzby, a dyngus wiązał się z odkupieniem przed polaniem wodą.
• Na Śląsku obchodzono Śmiergust – polegał na polewaniu dziewcząt na wydaniu przez młodzieńców.

Tradycje i zwyczaje wielkanocne w Polsce: kawalkada

Kawalkada to konna procesja, która odbywa się w Poniedziałek Wielkanocny. Zwyczaj nie jest popularny – występuje w Polsce jedynie na Górnym Śląsku. Zwyczaj istnieje między innymi w Niemczech i Szwajcarii.

Procesje w poszczególnych miejscowościach nieco się od siebie różnią, jednak ich charakter jest podobny. W Pietrowicach Wielkich zwyczaj ten określa się procesją stu koni. Osoby biorące udział w wydarzeniu wyruszają spod kościoła. Procesję prowadzi trzech jeźdźców – jeden z nich ma w dłoni krzyż opasany czerwoną wstęgą, a drugi – figurę Chrystusa Zmartwychwstałego. Po zakończeniu nabożeństwa jeźdźcy wracają do wsi. W momencie, gdy miną polne drogi i dotrą do zabudowań, procesja przekształca się w wyścig. Od jakiegoś czasu po wyścigu odbywa się festyn z pokazami artystycznymi.

• W Górnym Śląsku odbywa się kawalkada wielkanocna, czyli konna procesja. Prowadzi ją trzech jeźdźców, którzy po nabożeństwie wracają do wsi polnymi drogami, żeby za chwilę, gdy miną zabudowania, rozpocząć wyścig.